سیاوش رنجبر دائمی

“کودتای ۵۳” نام یک فیلم مستند است که به کودتا در مرداد ۱۳۳۲ با دخالت قدرت‌های خارجی علیه محمد مصدق، نخست‌وزیروقت ایران می‌پردازد. این فیلم محصول ۲۰۱۹ «امیرانی مدیا» است و به تازگی، چهارشنبه شب ۱۹ اوت ۲۰۲۰ (۲۸ مرداد ۱۳۹۹)، پخش عمومی شد. سیاوش رنجبر دائمی، تاریخ‌پژوه که به عنوان کارشناس حضور کوتاهی در این مستند دارد، در یادداشت زیر به مرور آن می‌پردازد. اصل این مقاله به زبان انگلیسی است. متن انگلیسی را در سایت انگلیسی زمانه می‌یابید.

“کودتای ۵۳” (کودتای ۱۳۳۲ هـ.ش.) یک شرح مفصل و تصویری از برافکندن حکومت محمد مصدق، نخست‌وزیر ایران در مرداد ۱۳۳۲ ارائه می‌دهد؛ موضوعی که هنوز هم در جامعه ایران طنین‌انداز است. سایه‌ی دراز و عمیقاً تأثیرگذار عملیات برکنارکردن مصدق با رهبری بریتانیایی−ـ‌امریکایی از آن زمان صحنه سیاست ایران را متأثر کرده و برای دهه‌ها در حوزه‌های مختلف حیات عمومی ایران، توجه‌ بسیاری به خود جلب کرده است.

با نزدیک‌شدن هفتادمین سالگرد عملیات بریتانیا و ایالات متحده برای برکناری مصدق، داستان فرآیند پیچیده‌ای که به رویدادهای ۲۸ مرداد / ۱۹ اوت منتهی شد، کماکان توجه پژوهشگران، هنرمندان و فیلمسازان را به خود جلب می‌کند. در سال‌های اخیر انبوهی از کارهای آکادمیک درباره کودتا منتشر شده است ــ از تک‌نگاری‌های مخصوص پژوهشگران برجسته‌ و همدل با مصدق همچون یرواند آبراهامیان و علی رهنما، تا شرح وقایع با موضع سلطنت‌طلبانه از سوی بوروکرات‌های دوران شاه همچون غلامرضا افخمی و داریوش بیاندر، برخوردهای رویزیونیستی همچون شرح عباس میلانی بر واقعه در بخشی از زندگی‌نامه‌اش درباره شاه، یا بحث‌های گسترده در بررسی‌های وسیع‌تر از تاریخ ایران که اخیراً عباس امانت، علی انصاری و هما کاتوزیان تهیه دیده‌اند. در مقایسه، شمار فیلم‌هایی که به کودتا اختصاص داده شده اند، نسبتاً محدود است. “کودتای ۵۳” نخستین تلاش در تقریباً یک دهه اخیر است؛ پس از فیلم کوتاه‌تر مازیار بهاری به تهیه‌کنندگی «آف سنترز» که آن را بی بی سی در سال ۲۰۰۹ پخش کرد.[1]

سیاوش رنجبر دائمی
نویسنده این مقاله، سیاوش رنجبر دائمی، استادیار در رشته تاریخ مدرن خاورمیانه در دانشگاه سنت اندریو در اسکاتلند است. کار پژوهشی اصلی او بر روی شکل‌گیری نهادهای دولتی جدید در ایران معاصر و تاریخ جریان چپ است. او هم اکنون در حال انجام تحقیقی درباره موضع حزب توده ایران در دوره حکومت محمد مصدق است. نویسنده این مقاله خود در صحنه‌ای از فیلم “کودتای ۵۳”» حضور دارد. مضمون آن بیان نکاتی درباره نشریه “باختر امروز” است.
“کودتای ۵۳” محصول ۱۰ سال پژوهش است و مفصل‌ترین فیلم درباره این موضوع تا کنون. پژوهش این فیلم آن قدر گسترده بود که ــ همان‌طور که کارگردان در ابتدا اشاره می‌کند ــ شماری شخصیت مهم حاضر در این فیلم همچون حسین شاه‌حسینی، یک چهره سیاسی حامی مصدق و موسی مهران، محافظ مصدق پیش از تکمیل پروژه درگذشتند.


برای خواندن متن کامل این نوشته، کلیک کنید:

برگرفته از: زمانه
۱ شهریور ۱۳۹۹

Noghteh.org © 1998-2024. All rights reserved. Web design: Homayoun Makoui