منطق نهادهای اقتصادی فرادولتی در ایران مبتنی بر غارت است
مهرداد وهابی در گفتگو با آرمین امید
دکتر مهرداد وهابی، پژوهشگر برجسته‌ی اقتصاد سیاسی و استاد دانشگاه سوربن شمالی است. او در دو کتاب اخیر خود، «اقتصاد سیاسی قدرت ویرانگر» و «اقتصاد سیاسی غارت»، تلاش کرده بر نقش قدرت مخرب و شیوه‌ی هماهنگی ویرانگر در اقتصاد تأکید کند. او همچنین مقالاتی با موضوع اقتصاد سیاسی ایران در چهل سال اخیر نگاشته و سخنرانی‌های متعددی در این‌باره ایراد کرده است. با او درباره‌ی یافته‌هایش و ارتباط آن‌ها با اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی گفت‌وگو کرد‌ه‌ایم.
اجازه دهید که گفت‌وگو را با پرسش از یکی از مفاهیم بنیادین آثار شما آغاز کنیم. اصطلاح «شیوه‌ی هماهنگی» به چه معناست و شیوه‌ی هماهنگی ویرانگر چه تفاوتی با سایر شیوه‌های هماهنگی دارد؟
مفهوم شیوه‌ی هماهنگی در اقتصاد (mode of co-ordination) را یانوش کورنای، اقتصاددان مجارستانی و نامزد جایزه‌ی نوبل اقتصاد، وضع کرده است. او درباره کشورهای بلوک سوسیالیستی و انتقال بعد از نظام شوروی به نظام‌های جدید تحقیقات متمرکزی انجام داده است. کورنای خود برای وضع این اصطلاح از چند اقتصاددان برجسته‌ی دیگر الهام گرفت. یکی کارل پولانی است. پولانی اصطلاح اَشکال اجتماعی ادغام (social forms of integration) را به کار می‌برد. اقتصاددان دیگری که باید از او یاد کرد لیندبلوم است. او نیز از این اصطلاح به یک صورت دیگر استفاده کرده: اَشکال اداره یا اَشکال تنظیم. نفر آخر، اقتصاددان مشهور و برنده‌ی جایزه‌ی نوبل، کنت ارو، یکی از واضعان نظریه‌ی تعادل عمومی است که از بازار با عنوان نوعی شیوه‌ی تخصیص منابع یاد کرد. در اقتصاد اغلب از اصطلاح شیوه‌های اختصاص منابع استفاده می‌شود که رابطه‌ی توزیع منابع توسط انسان یا رابطه‌ی انسان با طبیعت است در حالی که اصطلاح پولانی یا کورنای فقط متوجه انسان و طبیعت یا انسان و منابع نیست بلکه رابطه‌ی انسان با انسان یا روابط اجتماعی و همچنین رابطه‌ی سازمان‌ها با سازمان‌ها را نیز در برمی‌گیرد.
سه شکل عمده‌ی ادغام اجتماعی از جانب پولانی به این نحو تعبیر شد: او شکل اول را شکل مبادله نامید. نهاد اصلی در این مبادله، بازار است. افراد با یکدیگر رابطه‌ی مافوق و مادون ندارند یا سلسله‌مراتب عمودی میان آن‌ها وجود ندارد. یک طرف خریدار و یک طرف فروشنده است. و خود بازار سبب نوعی مراوده‌ی اجتماعی می‌شود. به همین دلیل، او مبادله را یکی از اولین اشکال ادغام اجتماعی تلقی می‌کند. وقتی می‌گوییم ادغام اجتماعی یعنی رابطه‌ی تنگاتنگی است میان اقتصاد و مناسبات اجتماعی.
