ناصر رحمانی نژاد
برپایه‌ی سالیان دراز تجربه و تأمل در کار تئاتر، دریافت من اینست که هنرمندان در رویارویی با جهان بیرونی خود، یعنی با پدیده‌های مختلف طبیعی، اجتماعی، سیاسی و یا اعم از هر چیز یا واقعه‌ی بزرگ یا کوچک، امور عینی یا حسی که هر فردی در زندگی روزمره با آن روبرو می‌شود، تأثراتی احساس می‌کنند که تحت تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم این رویارویی در همان زمان و یا در موقعیتی دیگر، این تأثرات یا در واقع احساس و ادراک خود را که نتیجه‌ی یک فرایند تحلیلی از آن رویارویی است، به شکلی در هنرشان منعکس می‌سازند؛ در شکل یک اثر مستقل و یا بخشی از یک اثر هنری یا ادبی، به واسطه‌ی وسایل بیان هنری ویژه‌ی خود. در این بازتاب یا بازآفرینی هنری از این رویارویی است که مخاطبان هنر تجربه‌ای را که چه بسا خود نیز قبلاً داشته‌اند یک بار دیگر تجربه کرده، و اگر هنرمند آفریننده‌ی اثر توانسته باشد این تجربه را به درستی در کار خود بپرورد، تأثیری که بر مخاطب خود می‌گذارد برگی انکار ناپذیر بر صحت آن تجربه، و مهم‌تر از آن، تثبیت آن تجربه به عنوان واقعیتی در جهان پیرامونی است. مثالی بزنم: شعر نازلی احمد شاملو، امروز همه می دانند که در ستایش مقاومت قهرمانانه‌ی وارتان سالاخانیان در برابر شکنجه‌گران دوره‌ی دیکتاتوری شاه سروده شد. شاملو خود گفته است که این «شعر، نخست “مرگ نازلی” نام گرفت تا از سد سانسور بگذرد، اما این عنوان، شعر را به تمامی‌ی “وارتان”ها تعمیم داد و از صورت حماسه‌ی یک مبارزِ به‌خصوص درآورد.» مثالی دیگر: شکست جنبش ملی و سوسیالیستی ایران با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، و به دنبال آن خفقانی که در سراسر جامعه حاکم گشت، جامعه‌ی ایران و به‌ویژه محافل روشنفکری ترقی‌خواه را برای سالها در خاموشی و افسردگی فروبرد. در این دوره، جدا از سکون، رخوت و سکوت که در عرصه‌ی آفرینش‌های هنری و ادبی شاهد هستیم، آثاری خلق می‌شوند که عموماً تأثرات نویسندگان، شاعران و هنرمندان از روزگار تیره‌ی این دوره است. شعر “زمستان” مهدی اخوان ثالث از شناخته‌شده‌ترین آنهاست. بازتاب این دوران تیره به ویژه در شعر دهه‌ی ۳۰ بیش از سایر آثار ادبی و هنری است. در عین حال، در همین دوره‌ی خفقان و خاموشیِ پس از سرکوب خونین جنبش ملی و چپ ایران، آثاری خلق می‌شوند که نشان مقاومت و برای کمر راست کردن و ایستادگی در برابر این شرایط است. «آرش کمانگیر» سیاوش کسرایی نمونه‌ی برجسته و ماندگار این‌گونه آثار است.
برای خواندن متن کامل اين نوشته کليک کنيد.
برگرفته از: تارنمای عصرنو
۱۳ مهر ۱۴۰۰ / ۵ اکتبر ۲۰۲۱
